O 1º ESPERTAR CULTURAL DA GALLAECIA MEDIEVAL: DE PRISCILIANO AO NACEMENTO DO GALEGO

 Esta panorámica convén tela presente para saber en todo momento sobre que etapa estamos traballando e cal é a súa situación con respecto as restantes na historia da lingua galega culta:  

Aínda que a tradición oral dalgún xeito está reflectida no cadro superior,  non debemos perder de vista esta literatura de corte popular e ágrafa que describe, como ben sabes, unha gráfica distinta aínda que coincidente por momentos coa da literatura de tradición culta (escrita e de autor).  É por iso que adxuntamos a seguir unha gráfica específica para podela contrastar coa anterior. 

Reparemos a seguir no 1º ESPERTAR CULTURAL DA GALLAECIA MEDIEVAL

Tras da Romanización o mundo galaico-romano, pasará por unha etapa moi curiosa na que se sitúa á vangarda da Litetarura Culta escrita en Latín. 

Ten todo isto moito que ver con Prisciliano e o movemento que xera este heterodoxo cristián tras da súa decapitación.  Logo aparece Exeria, a primeira turista da historia e os historiadores como Orosio e Hidacio  non serán os únicos.

O Primeiro Espertar Cultural de Galicia

Entre os séculos IV e VI d. C. podemos situar este fenómeno cultural que fixo da Gallaecia romana un referente a nivel europeo, especialmente naqueles territorios que usaban o latín porque formaran parte do Imperio romano, daquela en plena crise pola presión dos pobos denominados bárbaros. 

Precisamente por este motivo van chegar a este territorio neste período os Suevos, pobo de orixe xermánica, que unha vez instalados no 409 no territorio Noroeste da Península Ibérica, lograrán establecer baixo o seu poder o 1º reino medieval de Europa, independente do poder romano entre os anos 410 – 411 que van coincidir en boa medida co dito esplendor cultural que se concretará en toda unha serie de persoeiros moi destacados no eido da cultura. Dáse a casualidade de que tal número de escritores e de personaxes destacados de orixe galaica non se deu neste período en ningún outro lugar do antigo Imperio Romano.

Temos que indicar que a extensión da Provincia Romana de Gallaecia, primeiro e logo do Reino Suevo era moito máis grande cá actual Galicia. O territorio chegaba polo sur ata o río Douro e polo Leste estendíase polo menos ata a actual Cantabria.

A listaxe de persoeiros de orixe galaica comeza con Prisciliano e o movemento xerado por este controvertido bispo tras da súa execución en Tréveris (e as peregrinacións que se deron cara ao  seu sartego, tras ser soterrado nun lugar da Gallaecia e no que foi venerado polo pobo como un mártir). Prisciliano e o Priscilianismo posterior provocaron dalgún xeito os primeiros xermolos literarios na Gallaecia que podemos sintetizar nos intelectuais Orosio, Hidacio, Baquiario, Toribio, Avito, aos que podemos engadir os emperadores romanos Máximo e Teodosio, a emperatriz Elia Flacila. Non podemos esquecer e situar nun lugar destacado nesta lista a Exeria, escritora coñecida pola súa curiosa peregrinaxe a Xerusalén. 

Cara ao século VI chegará a esta terra para intentar erradicar entre outras cousas o Priscilianismo Martiño de Dumio e máis adiante, pasados xa estes primeiros séculos do espertar, aínda aparecerán algúns outros autores de interese como Valerio do Bierzo.   Todos eles cun nivel cultural máis que notable, empregaron o latín como lingua de comunicación, porque aínda non se falaba outra cousa. Foron coñecidos polo mundo cultural da súa época e nos seus escritos pódese apreciar tamén como se senten homes e mulleres identificados co territorio da Gallaecia, constituíndo os primeiros fundamentos da personalidade histórica de Galicia.

CUESTIÓNS:

Procura agora ti algunha información complementaria sobre este personaxes, datas nas que viviron, feitos polos que destacaron e obras que realizaron.    

Quen era Prisciliano? Un bispo galaico cuxas crenzas cristiás asumían trazos ou crenzas abteriores disque da época preromana de culto á natureza, as pedras , ás augas...polo que se vai considerar herexe pola igrexa oficial e polo que foi axusticiado no ano 386. O seu corpo foi soterrado nalgún lugar da Gallaecia e hai quen pensa que podería ser o que está na catedral de Santiago, en lugar do paóstolo de Cristo, dado que foi obxecto de peregrinación antes de que logo no século IX comezase a xa coñecida peregrinación xacobea a Compostela.

Exeria, a primeira escritora galega que coñecemos, aínda que escribía en latín. Do século IV muller nobre que realiza unha viaxe a Xerusalén e escribe un libro relatando esta viaxe. 

O reino Suevo, o primeiro reino medieval era arriano ou versión cristiá do arianismo. Unha diferenza de crenza na que non se creía na existencia permanente da figura de Cristo.

Orosio historiador galaico que ve positiva a chegada dos Suevos á Gallaecia, na súa Historia do mundo que ía ter gran influencia no mundo filosófico do século V e pola contra o Cronicón de Hidacio, ofrece outra visión máis pesimista e negativa da mesma. Son dúas visións dun mesmo feito, as dúas caras dunha moeda.

Martiño Dumio, bispo natural de Panonia que vén a Braga para combater o Priscilianismo sendo a man dereita dos reis suevos e asegurando o seu paso do arianismo ao catolicismo.

•     Fructuoso foi o promotor do monacato, el mesmo creou varios mosterios pola Gallecia que consolida xa en época dos godos o cristianismo católico. Está especialmente vencellado como bispo a Braga.

•   Valerio do Bierzo, seguidor de Fructuoso de quen escribe unha biografia asentado no lugar de nacemento de Fructuoso, na comarca do Bierzo.

Pero o que terá unha transcendencia maior é o nacemento da Compostela xacobea:

Coincidindo coa presión árabe polo sur da Península a partirdo século VIII emerxe na Gallaecia unha descuberta singular e especialmente simbólico para os reinos cristiáns do Norte peninsular: O sepulcro de Santiago. Nacen así as peregrinacións a Compostela e a protección dun Camiño dende o corazón de Europa que promocionan e serán estes reinos europeos os que contribúan á súa consolidación e defensa creando unha fronteira de seguridade de paso para evitar a expansión musulmá cara o norte.

Este fenómeno coincide co nacemento do galego no século IX. 

INVESTIGA: a) Como se descobre o sepulcro de Santiago no século VIII?

Galicia un relato do mundo I (ata a Idade Media)

b) Resta  sabermos algo sobre un dos libros máis interesantes e imprescindibles deste primeiro espertar cultural da nosa terra que está escrito en latín: O Códice Calixtino (Codex Calixtinus)

  

Outra impronta innegable que vai ir configurando o mundo das lendas está relacionada coa aparición do Cristianismo e as propias peculiaridades que presenta o proceso de cristianización do Noroeste peninsular. No inicio do asentamento do Cristianismo  prodúcese a controversia de Prisciliano (especialmente nos séculos IV-VI) e a posterior Inventio do Sepulcro de Santiago (xa no século VIII) que será a razón da creción dunha colección de Milagres do Apóstolo que acaban recompilándose no Códex Calixtinus do século XII e veremos como finalmente pasen á prosa medieval en galego-portugués.